Weerstandsvermogen en risicobeheersing

In het risicoregister hebben wij alle bekende risico’s in beeld gebracht, beoordeeld en geanalyseerd. Vervolgens geven wij aan hoe wij met het risico willen omgaan in termen van beheersing. De risico’s zijn gekwantificeerd en de risicoscore is bepaald. Per risico geven we het financiële belang aan, vervolgens bepalen wij de kans dat het risico zich daadwerkelijk voordoet, uitgedrukt in een percentage. Hierna hebben wij de risicoscore bepaald door het financieel belang te vermenigvuldigen met de kans.

Klasse-indeling
De gehanteerde klasse-indeling ziet er als volgt uit:

Beheersen van risico’s
In deze fase bepalen wij oplossingen om de benoemde risico’s te beheersen. Het is van belang dat wij ook iets met de risico’s doen. Voor elk risico maken wij een keuze uit de volgende vier maatregelen:

1. Beëindigen (B)

Dit houdt in dat wij beleid waar een risico door ontstaat (adviseren te) beëindigen, op een andere manier vorm geven of geen beleid starten dat een risico met zich meebrengt. Ook kunnen wij werkprocessen zodanig invullen, dat we bepaalde risico’s vermijden.

2. Verminderen (V)

Door het risico af te dekken middels een verzekering, een voorziening of een ander budget in de begroting kunnen wij het risico verminderen. Hiermee beperken we dus de gevolgen van een risico. Tevens kan verminderen betekenen, het aanpakken of wegnemen van de oorzaak van het risico.

3. Overdragen (O)

Dit kan door het beleid dat een risico met zich meebrengt, uit te laten voeren door een andere betrokken partij, die daarbij ook de financiële risico’s overneemt.

4. Accepteren (A)

Als wij een risico niet (kunnen) vermijden, verminderen of overdragen accepteren wij het risico en moeten wij de eventuele financiële schade volledig middels de weerstandscapaciteit  afdekken. Dit betekent niet dat het risico niet beïnvloedbaar is en dat we het daarom maar moeten accepteren. Het betekent dat wij het risico op dit moment accepteren en niet op één of andere wijze afdekken. Mocht de wens bestaan om het risico in de toekomst anders te beheersen dan moeten we kiezen voor beëindigen, verminderen of overdragen .

Bij dit onderdeel presenteren wij de risico's. Wij hebben een inventarisatie uitgevoerd, de risico's geanalyseerd en beoordeeld en vervolgens zoveel als mogelijk gekwantificeerd.

We kunnen de risico’s als volgt onderverdelen:

- Financiële risico’s

• Open-einde regelingen
• Verbonden partijen
• Grondexploitatie
• Grote projecten
• Overige financiële risico's

1. Aansprakelijkheid (totaal risico € 410.000)

Nalatigheid of onrechtmatig handelen
De risico’s zijn in de meeste gevallen beperkt, doordat waar mogelijk verzekeringen zijn afgesloten. Ook hebben wij in de begroting diverse budgetten beschikbaar, bijvoorbeeld om ons eigen risico af te dekken. Er zijn geen lopende zaken bekend.

Planschade
Planschade dekken we zoveel mogelijk af in contracten met ontwikkelaars. In geval van een gemeentelijke ontwikkeling (waar geen verhaal kan plaatsvinden), houden we hier bij de kredietvotering rekening mee.

Schadeclaims
De gemeente loopt altijd het risico op schadeclaims. Over het algemeen zijn dit langlopende procedures waarvoor de risico's moeilijk in te schatten zijn. Daarom is hiervoor in de exploitatie geen raming opgenomen. Om de risico's toch mee te kunnen nemen in deze paragraaf, zijn we uitgegaan van een totaal bedrag van € 2 miljoen met een kans van 20%.

2. Eigendommen (totaal risico € 119.000)

Eigen risico schadegevallen
De risico’s met betrekking tot onze eigendommen hebben wij aanzienlijk beperkt door het afsluiten van brand- en stormverzekeringen. Hiervoor geldt een eigen risico van € 2.500 per gebeurtenis. Zaken als bijvoorbeeld vandalisme zijn uitgesloten van de verzekering.

Schade door vandalisme/diefstal (in de openbare ruimte)
Vandalisme is niet verzekerd. De kosten vangen we op binnen de normale budgetten en leiden niet tot grote overschrijdingen. We maken ook bewuste keuzes bij het gebruik van materialen in de openbare ruimte, risicomijdend.

Onderhoud gemeentelijke gebouwen en terreinen
Wij voeren voor onze eigendommen planmatig beheer en onderhoud uit. Dit doen wij op basis van de beheerplannen en actuele inspecties. De onderhoudstoestand van de gebouwen is op peil en de noodzakelijke dotaties aan de onderhoudsvoorzieningen worden geactualiseerd. Voor een aantal gebouwen loopt de discussie over voortgezet gebruik. Hiervoor voegen we op dit moment geen bedrag toe aan de voorzieningen.

Ruiming explosieven
Er is een risico dat we bij grondwerken explosieven aantreffen waarvoor onderzoeken, dan wel ruimingen moeten plaatsvinden. De kosten hiervan ramen we zoveel mogelijk vooraf in de projectkosten en/of brengen we in rekening bij de ontwikkelaars. Daarnaast declareren we een deel van de kosten bij het Rijk.

Bodemsanering
Op basis van de bodemkaart van onze gemeente bekijken we of er aanleiding is op basis van onder meer historische gegevens of verkennend onderzoek noodzakelijk is. Indien een locatie verdacht is maken we op basis van dit onderzoek een inschatting van de kosten. Tijdens het werk voeren we partijkeuringen uit op vrijgekomen grond. Bij het aantreffen van ernstige verontreiniging kan dit tot aanzienlijke verwerkingskosten leiden.
Teerhoudend asfalt: We onderzoeken of het op te breken asfalt teerhoudend is. Echter is niet uit te sluiten dat er (eerder of later) aangebrachte gedeeltes tussen zitten die tijdens de uitvoering toch teerhoudend blijken te zijn. Dit kan tot aanzienlijke stortkosten leiden voor afvoer.

Archeologie
We lopen het risico op archeologische vondsten bij projecten in de openbare ruimte. Dit risico inventariseren we door middel van het maken van proefsleuven voor de start van een project.

3. Bedrijfsvoering (totaal risico € 311.000)

Bedrijfsongevallen
Wij hebben de "Goed Werkgeverschapsverzekering" afgesloten. Werkgevers hebben de wettelijke zorgplicht voor de veiligheid van werknemers en die zorgplicht wordt uitgebreid. De werkgever is aansprakelijk voor bedrijfsongevallen en beroepsziekten van werknemers. Ook molest (schade ontstaan in conflictsituaties) is meeverzekerd. Naast ambtenaren vallen ook raadsleden, wethouders en de burgemeester onder de polis.

Fraude en diefstal
De huidige economische ontwikkelingen kunnen voor de gemeente leiden tot verhoogde prikkels of gelegenheden tot het doen van of meewerken aan fraude. Er is een Fraude- en Berovingsrisicoverzekering afgesloten.
Daarnaast zijn fysieke en/of administratieve maatregelen genomen (functiescheiding, procesbeschrijvingen). De interne controle richt zich ook op deze zaken.

Afwezigheid van personeel wegens ziekte of anderszins
Kennis en kunde zijn (tijdelijk) niet beschikbaar waardoor de kwaliteit van de organisatie en de door de organisatie geleverde producten lager worden. Uitgangspunt bij ziekteverzuim is een interne oplossing en geen externe inhuur, afhankelijk van de duur van de afwezigheid en taak. Totstandkoming inschatting: loonsom € 16.861.435 x 5,29% (bron: loonsom begroot 2021; ziekteverzuimpercentage over 2019) = € 892.000.

Vertrek personeel
Als gevolg van vertrek van personeel kan er kennis en kunde verloren gaan. Daarnaast is er bij het huidige personeel veel ervaring en kennis van de lokale situatie aanwezig, welke bij vertrek verloren gaan. Dit kan leiden tot inefficiëntie.

ICT
Computeruitval kan tot gevolg hebben dat we onze dienstverlening niet meer uitvoeren en onze medewerkers niet meer optimaal kunnen werken. Vooral de laatste tijd zijn bedreigingen van virussen in het nieuws, hetzelfde geldt voor datalekken.

Informatiebeveiliging en cybercrime
Informatiebeveiliging is steeds actueler. Er is weliswaar steeds meer aandacht, maar het risico wordt ook steeds groter. Denk hierbij aan datalekken. Er is afgesproken vooralsnog geen cybercrime verzekering af te sluiten, maar de actuele ontwikkelingen laten zien dat de risico's groter zijn.

4. Financieel (totaal risico € 2.169.000)

De risico's bij dit onderdeel hebben betrekking op open-einde regelingen, verbonden partijen, grondexploitatie, grote projecten en overige financiële risico's.

Open-einde regelingen (totaal risico € 1.576.000)

Doelgroepenvervoer (Wmo-cliënten en leerlingen)
De aanbesteding heeft geleid tot een positief resultaat. Voor volgende jaren houdt de DRAN rekening met een toename van het Wmo-vervoer en leerlingenvervoer. We lopen het risico dat deze toename verder stijgt. Het risico voor de kostentoename schatten we in op 10% van € 1,072 mln.

Nieuwe Wmo en Jeugdwet
In de raming voor 2021 houden we rekening met een verdere stijging van het aantal aanvragen. Zo verwachten we dat extra langdurige jeugdhulp nodig is als gevolg van de corona in 2020. We lopen het risico dat de aanvragen nog meer toenemen. We schatten het risico in op 10% van € 13 mln en voor 50%.
Eind 2020 is bekend wat de herijking van de Algemene Uitkering, cluster Sociaal Domein per 2022 voor onze gemeente betekent. Hierin is ook opgenomen de aanpassing van het woonplaatsbeginsel. In 2021 krijgen we extra rijksgeld van € 500.000 voor de jeugdzorg. We gaan ervan uit dat we dit geld ook voor volgende jaren ontvangen. Eind 2020 zijn ook de onderzoeksresultaten van de stijgende kosten in het Sociaal Domein bekend. Onduidelijk is nog steeds of het Rijk nog met extra rijksgelden komt.

Wvggz en Beschermd Wonen
De Wvggz is per 1 januari 2020 ingevoerd.  We werken regionaal samen aan de regionale en lokale uitvoering van deze nieuwe wet. In principe is het verkregen rijksbudget leidend voor de regionale kostenraming. We lopen het risico dat we hier niet mee uitkomen.
Beschermd wonen decentraliseert het Rijk vanaf 1 januari 2022 naar alle gemeenten. Er komt een nieuw objectief verdeelmodel en een overgangstermijn van 10 jaar. We verwachten dat deze gelden vanuit het Rijk dan niet toereikend zijn.

Hulp bij het huishouden
De tarieven voor hulp bij het huishouden zijn onderbouwd en reëel. Onduidelijk is nog wat het rijk gaat compenseren voor de extra kosten als gevolg van de invoering van het abonnementstarief. We hebben in onze begroting € 3,5 mln geraamd. Het risico dat dit verder toeneemt schatten we in op 10%.

Af-/toename aantal uitkeringen Participatiewet PW / IOAW / IOAZ
Als gevolg van de corona in 2020 verwachten we een toename van 150 cliënten in 2021. Hierbij zijn we uitgegaan van scenario 2 van het CPB waarbij er geen tweede golf in 2020 komt. We zijn ervan uitgegaan dat het Rijk deze meerkosten compenseert. Verdere toename van het aantal cliënten achten wij zeer waarschijnlijk. Het eigen risico tot de vangnetuitkering is nog € 125.000. Extra uitgaven boven dit bedrag vergoedt het Rijk volledig.

Toename aanvragen bijzondere bijstand/armoedebestrijding
De uitgaven ramen we op € 1,76 miljoen. Hierbij is rekening gehouden met een extra uitgaaf als gevolg van de corona. Onduidelijk is of het Rijk deze meerkosten compenseert. De kans dat dit bedrag verder toeneemt, is aanwezig. Deze kans hierop schatten we in op 10%.

Toename aanvragen schuldhulpverlening
Door de corona in 2020 verwachten we dat we 30% meer aanvragen voor 2021 ontvangen. De raming is hierop aangepast. We lopen het risico dat het aantal aanvragen groter is dan waarmee we in de begroting rekening gehouden hebben. Het risico schatten we in op 50%.

Toename aantal Bbz regeling (leningen)
We lopen het risico dat het aantal aanvragen groter is dan waarmee we in de begroting rekening gehouden hebben. Het risico schatten we op 10%.

Toename aanvragen voorzieningen Wmo
In de begroting 2021 hebben we rekening gehouden van een toename van het aantal aanvragen met 7% (prognose VNG). We lopen risico als het aantal aanvragen groter is dan begroot. Per 1 juni 2020 is de opdracht voor het leveren van wmo voorzieningen gegund aan een nieuwe zorgaanbieder. In onze raming hebben we rekening gehouden met de nieuwe tarieven en de overgang van de oude naar deze nieuwe zorgaanbieder.  
Het risico schatten we in op 10% van € 958.000.

Vermindering legesopbrengsten bouwvergunningen
Dit risico is gebaseerd op 25% van de geraamde opbrengst van € 705.500 en een kans van 25%.
De uitspraak van de Raad van State over het Programma Aanpak Stikstof zorgt voor een lichte onrust in politiek Den Haag en dat is niet helemaal zonder reden. Kort gezegd komt het er op neer dat de Nederlandse wetgeving op het gebied van natuurbescherming niet voldoet aan de Europese richtlijnen. Eigenlijk was dat niet eens zo heel verrassend. In de Urgenda zaak vond de rechter al dat de Staat een paar tandjes moet bijzetten tegen de uitstoot van broeikasgassen. Ondertussen staan veel ontwikkelingen even stil, omdat er nu geen manier is om vergunning te verlenen voor de uitstoot van stikstof in de buurt van beschermde natuurgebieden.
We houden rekening met een hoger bedrag aan risico in verband met de uitspraak Programma Aanpak Stikstof.

Toename bezwaar/kwijtschelding - kosten/minder opbrengsten
Dit risico is altijd aanwezig, maar wij schatten de kans relatief laag in.

Lagere opbrengsten onroerende zaakbelasting, afvalstoffenheffing en rioolheffing door leegstand (bedrijfs)vastgoed
We lopen altijd het risico dat we minder opbrengsten realiseren door leegstand van (bedrijfs)vastgoed.

Verbonden partijen (risico € 299.000)

Hierbij gaat het om partijen waarin de gemeente zowel een financieel als een bestuurlijk belang heeft. De verbonden partijen met de grootste financiële belangen zijn de Veiligheidsregio Gelderland-Zuid (VRGZ), de Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Regio Nijmegen (GGD), de Omgevingsdienst Regio Nijmegen (ODRN), de Milieusamenwerking en Afvalverwerking Regio Nijmegen (MARN) en de Modulaire Gemeenschappelijke Regeling (MGR) werkbedrijf en ICT. Voor een nadere toelichting op de verbonden partijen wordt verwezen naar de paragraaf verbonden partijen in deze begroting. Het totale risico ten aanzien van verbonden partijen is vooralsnog gekwantificeerd op € 303.000.

GGD
In de begroting 2021 GGD is rekening gehouden met de extra taken voor Veilig Thuis. We lopen het risico dat het begrotingsbudget van de GGD niet toereikend is. We schatten het risico in op 50%.

MARN
De risico’s van de MARN zijn beperkt. Het Algemeen Bestuur heeft in de notitie Weerstandsvermogen bepaald dat voor de afdekking van de risico’s de begrotingspost Onvoorzien voldoende is. Daarnaast is MARN aandeelhouder in ARN B.V.. Zij heeft één lening (in verband met grondverkoop) en geen garanties meer uitstaan naar ARN B.V.. De lening is afgedekt met een eerste recht van hypotheek. Tevens heeft MARN met ARN B.V. een vast tarief met indexering voor het door de deelnemers in de MARN aangeleverde afval. Het risico dat MARN loopt bedraagt ten hoogste de waarde van de aandelen die MARN heeft in ARN B.V. . Deze zijn gewaardeerd op verkrijgingsprijs en wel voor een waarde van € 1.701.675. Verder wordt verwezen naar de paragraaf verbonden partijen.
Door het Algemeen Bestuur is in juni 2014 besloten dat de MARN geen weerstandsvermogen dient aan te houden anders dan de € 10.000 Post onvoorzien uit de begroting.
Indien de Algemene reserve onvoldoende is om in een bepaald jaar tekorten op te vangen, die voortvloeien uit de rekening en er geen andere dekking kan worden gevonden, wordt het bepaalde in de tekst van de gemeenschappelijke regeling MARN artikel 28 van toepassing. Daarin is bepaald dat de gemeenten naar rato van het inwonertal dienen bij te dragen in tekorten van de MARN.
In onze begroting houden we rekening met € 0.

ODRN
Het totaal van de risico's van de ODRN bedraagt € 803.000. De ODRN rekent vervolgens met een dempingsfactor van 0,6 omdat niet alle risico's zich tegelijkertijd zullen voordoen. 0,6 x € 803.000 = € 482.000. Het aandeel van Berg en Dal hierin bedraagt € 55.976.

VRGZ
De algemene reserves C&R (Crisisbeheersing en Rampenplan) en RAV (Regionale Ambulance Voorziening) zijn onvoldoende op peil om daarmee de gewogen risico's volledig af te dekken. In het uiterste geval staan gemeenten garant voor het restant. Voor ons betekent dit theoretisch een risico van maximaal € 77.298.

MGR Werkbedrijf en ICT
De risico's van het werkbedrijf zijn gekwantificeerd in de begroting van het werkbedrijf. Aangezien het werkbedrijf geen algemene reserve mag aanhouden, moet elke gemeente haar risicodeel in de begroting opnemen. De verwachtingswaarde van de risico's bedraagt € 6,605 mln. en het risico op € 2.554 mln. Ons aandeel bedraagt daarin ongeveer 11% ofwel € 281.000.

IBO
Door verdeling van het nadelig saldo over de deelnemende gemeenten heeft de gemeenschappelijke regeling geen behoefte aan extra reserves. Voor de gemeente vormt dit wel een risico.

Grondexploitatie (risico € 17.000)

Toerekening apparaatskosten Grex
Om de risico’s te beperken hanteert de gemeente een overwegend faciliterend grondbeleid. De specifieke risico’s met betrekking tot de grondexploitaties zijn omschreven in de paragraaf grondbeleid.

De risico's in de sfeer van de grondexploitatie hebben vooral te maken met algemene economische ontwikkelingen die leiden tot lagere opbrengsten of hogere kosten. Hier valt bijvoorbeeld te denken aan vertraging van bouwprojecten (vooral rentekosten), het terugtrekken van partners, of het lager uitvallen van grondprijzen ten opzichte van de ramingen. Hoewel de economische vooruitzichten weer wat gunstiger lijken te zijn, is het in de huidige economische situatie nog steeds de vraag of de geraamde opbrengsten van de bouwkavels kunnen worden gerealiseerd en op welke termijn. Om de economische risico’s te kwantificeren is uitgegaan van een scenario waarin de nog te realiseren opbrengsten na 1 januari 2019 10% lager uitvallen dan geraamd en de nog te realiseren kosten 5% hoger uitvallen dan geraamd in de meest recente rapportage grondexploitaties.

Een ander risico schuilt in de toerekening van apparaatskosten aan de grondexploitaties.  Wanneer projecten niet doorgaan komen de apparaatskosten mogelijk ten laste van de exploitatie. Meer informatie over de complexen van de grondexploitatie staat in de paragraaf grondbeleid.

Economische risico's en vertraging
Het project Kloosterpad West is wederom aangepast. Het resultaat hiervan is dat we meer inkomsten verwachten dan geraamd in de actuele exploitatie. Echter hebben we doordat we meer onderzoek hebben moeten verrichten ook meer (plan)kosten. Dit is verwerkt in de cijfers van de jaarrekening 2019. Dit heeft geresulteerd in een dotatie aan de voorziening verwacht exploitatietekort grondexploitaties.

Grote projecten (risico € 78.000)

Toerekening apparaatskosten aan projecten
Er wordt risico gelopen ten aanzien van toegerekende apparaatskosten. Net zoals bij de grondexploitatie komen deze kosten, bij het niet doorgaan van de projecten, ten laste van de exploitatie. Daarnaast is een risico aanwezig voor het missen van subsidies als gevolg van uitloop van projecten over de betreffende subsidieperiode.

Gemis subsidies als gevolg van uitloop projecten
Mislopen (provinciale) subsidies als gevolg van uitloop project over de subsidieperiode.

Overige financiële risico's (risico € 199.000)

BTW subsidies sport
De sportstichtingen kunnen geen inkoop-BTW meer terugvragen, maar kunnen wel een beroep doen op een subsidieregeling (BOSA) van het rijk. De maximale subsidie bedraagt van 20% van de subsidiabele kosten. Voor deze regeling geldt echter een subsidieplafond en een minimumbedrag aan uitgaven. Wanneer de subsidieaanvragen niet gehonoreerd worden lopen we het risico dat de investeringslasten met 21% toenemen. In het meerjarig investeringsplan 2021 (investeringen in sportcomplexen) is in 2021 voor € 1.360.000 aan investeringen geraamd. Het risico schatten we in op 10%.

Algemene uitkering
De algemene uitkering is aan de fluctuaties van de rijksuitgaven onderhevig. Het Rijk heeft in verband met de financiële onzekerheid door de coronamaatregelen besloten om het accres voor 2021 te bevriezen. In de raming voor 2021 is geen rekening gehouden met een eventuele compensatie voor coronamaatregelen. In onze raming voor de algemene uitkering hebben we  de continuering van de extra gelden voor jeugdzorg vanaf 2022 ad € 500.000 opgenomen. Ook verwachten we dat we de suppletie uitkering Sociaal Domein ad € 400.000 in 2019 ook voor 2020 en volgende jaren ontvangen. We lopen hierbij het risico omdat het Rijk nog formeel hierover moet besluiten. Daarnaast ondernemen gemeenten diverse acties om extra geld te krijgen voor de hogere kosten Sociaal Domein en de ten onrechte opgelegde opschalingskorting. De herverdeling van het gemeentefonds vindt per 2022 plaats. De financiële gevolgen hiervan voor onze gemeente zijn nog niet bekend.

Corona / Covid-19
Door het Coronavirus maakt de gemeente extra kosten en loopt ze diverse opbrengsten mis. Het is nog niet duidelijk hoeveel het rijk gaat compenseren en hoe lang deze situatie voortduurt. Daardoor is het nog niet mogelijk om de eventuele financiële consequenties hiervan in te schatten.

Overig
Dit betreft risico's met betrekking tot loon- en prijsontwikkelingen, ontwikkelingen van  pensioenpremie, renterisico, dividenduitkeringen, decentralisatie van rijkstaken, ontvangen van bezwaarschriften, garanties en borgstellingen, hypotheken voor personeel, wachtgeld/pensioenen voor bestuurders, eigendommenadministratie gemeentelijke gronden.